Türkiye’deki bir çok işletmenin muzdarip olduğu konulardan biri de ; işletmeye ait bina, arsa, arazi, makine, tesisat ve cihazların mali tablolarda çok düşük bedellerle yer alıyor olmasıdır. İşletme duran varlıklarının değer kaybını engellemek ve güncellemek için var olan “Yeniden Değerleme” uygulaması; 1.1.2004 yılında yürürlüğe giren Enflasyon Düzeltmesine yönelik mevzuaat değişikliği ile yürürlükten kalkmıştır. Bu değişikliğin yapıldığı 17 yıllık süre zarfında ise Enflasyon Düzeltmesinin koşulları oluşmadığı için, işletmelerin eskiden beri sahip oldukları gayri menkul, makine, tesisat ve taşıtlar, kayda alındıkları bedeller ile mali tablolarda kalmaya devam etmektedir. Hal böyle olunca güncel değeri, 100 milyon olan bir gayri menkul, şirket bilançosunda 10-15 milyon bedelle görünüyor olabilmektedir.
Bahse konu durum, işletme mali bilançolarının, kredi ve finans kuruluşları ile müşteriler ve diğer muhataplar nezdinde zayıf görünmesine sebebiyet vermektedir. Bazı işletmeler, mahkeme yoluyla işletme gayri menkullerini güncel bedele getirerek yeniden değerlemekte ve mali bilançolarında bahse konu gayri menkullerini güncel değeri ile kayda almaktadırlar. Hemen belirtelim ki, Maliye Bakanlığı muhtelif tarihlerde verdiği görüşlerde ; gayri menkullerin maliyet bedeli ile kayda alınabileceğini, 2004 yılından beri “Yeniden Değerleme” uygulamasının kalktığını ve ancak “Enflasyon Düzeltmesi” şartlarının oluşması halinde işletme gayri menkul ve diğer duran varlıklarının değerinin güncellenebileceğini belirtmektedir.
Açıklanan nedenlerle Maliye Bakanlığı, işletme gayri menkul ve diğer duran varlıklarının(makine, tesisat, cihaz, demirbaş gibi) mahkeme kararıyla değerinin güncellenmesine cevaz vermemektedir. Nitekim, böyle bir yolun olması halinde , özel af yasaları ile bu işe imkan sağlamaya da gerek kalmayacaktı.
İşletme gayrimenkul ve diğer duran varlıklarının mali tablolarda düşük bedelle kayıtlı olması sorununu çözmek adına; 9 Haziran 2021 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 7326 Sayılı Af yasası ile; işletmeye ait gayrimenkuller ile makine, tesis, cihaz ve demirbaşların yeniden değerlenerek güncel bedellerine getirme imkanı sağlanmıştır. Af yasasının başvuru süresi genel olarak 30 Eylül 2021 tarihi itibari ile sona ermiş olsa da, işletme kayıtlarında yer alan gayrimenkul ve amortismana tabi diğer iktisadi kıymetlerin, 31.12.2021 tarihine kadar müracaat edilerek yeniden değerlemeye tabi tutulması mümkün bulunmaktadır.
Yıl sonuna kadar müracaat hakkı bulunan yeniden değerleme koşullarının avantaj ve dezavantajları ile mali külfetleri hakkında açıklamalarda bulunmak isterim.
Öncelikle şunu belirtmekte fayda var ki, işletme gayrimenkul ve duran varlıklarının bahse konu yasa kapsamında yeniden değerlemeye tabi tutulması ve güncel değerine taşınması zorunlu bir düzenleme değildir. İşletmelerin bu uygulamadan yararlanması isteğe bağlıdır. Öte yandan işletmeler gayrimenkul, makine, tesis ve cihazlarının tamamı için değil bir kısmı için de yeniden değerleme uygulamasından yararlanabileceklerdir.
Keza , prensip olarak hem Gelir Vergisi hem de Kurumlar Vergisi mükellefleri af yasasının bu hükmünden yararlanabilirler. Ancak, İşletme Esasında defter tutanlar, Serbest Meslek Kazanç Sahipleri bu yasal düzenlemeden yararlanamayacaklardır.
Uygulamanın kapsamına gelince; binalar, arsalar, araziler, makine, tesis, cihaz, alet, edavat, demirbaş ve taşıtlar yeniden değerlemeye tabi tutabilecektir. Fakat ,Sat-kirala-geri al işlemine tabi tutulan iktisadi kıymetler bu yasa kapsamda yeniden değerlemeye tabi tutulamayacaktır.
Ancak, yanlış anlaşılmaya mahal bırakmamak adına, şunu da belirtmekte fayda görmekteyiz ki; İşletme sahipleri, sahip oldukları gayrimenkul, makine, tesisat, cihaz ve demirbaşlarını yeniden değerlemeye tabi tutarak bunları güncel bedellerine getirmeye çalışırken, değer tespiti konusunda bir takdir hakkına sahip değildirler. Şöyle ki; işletme yönetimi, sahip olduğu bahse konu varlıkları güncel değerine getirirken kayıtlarında yer alan bedeli Yİ-ÜFE (Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi) oranında artırabileceklerdir.
Enflasyon düzeltmesinin en son 31.12.2004 tarihinde yapıldığını varsaydığımızda; bir iktisadi kıymet, 1.1.2005 tarihinden önce satın alınmışsa dahi, 1.1.2005 tarihinden itibaren Yİ-ÜFE hesaplanacak ve en son Mayıs 2021 tarihine ait Yİ-ÜFE endeksine kadar değer artışı güncellenebilecektir. Dolayısıyla, bir işletmenin sahip olduğu gayri menkul, makine, tesis, cihaz ve demirbaşlar en fazla 1.1.2005 tarihinden, 31.05.2021 tarihine kadar olan Yİ-ÜFE Endeks artışı kadar bedel güncellenmesine tabi tutulabilecektir. Bu iki tarih arasındaki enflasyon artışı ; 5,8 kat olup, sahip olunan bir iktisadi varlığın değeri ; hangi tarihte alınırsa alınsın en fazla 5,8 kat aratabilecektir.
Basit bir örnek üzerinden anlatmak gerekirse; işletme, Ocak 1990 tarihinde 1.000.000 TL bedelle satın aldığı ve hala kayıtlarında bulunan binasını, 5.800.000 TL tutarına kadar yükseltebilecektir. Binanın bu günkü piyasa fiyatının 20.000.000 TL olması veya işletme yönetiminin 30.000.000 TL değer biçmesi veyahut bu bedelle ekspertize tabi tutmuş olması durumu değiştirmeyecektir. İşletme yönetiminin bu yasa kapsamında değer tespiti yönünden bir takdir yetkisi söz konusu değildir.
İşletme gayrimenkul, makine, tesis, cihaz ve demirbaşlarının bahse konu yasa kapsamında yeniden değerlemeye tabi tutularak bedellerinin yükseltilmesi uygulamasının en büyük avantajı; bu varlıkların yeniden değerleme sonrasında oluşan güncel değerleri üzerinden amortismana tabi tutulması imkanının olmasıdır. Böylece işletme, varlıklarının yeniden değerlenmiş bedelleri üzerinden amortisman ayrılacağı için ve ayrılan bu amortismanların da gider yazılarak vergi matrahından düşülme imkanından dolayı çok ciddi vergisel avantajlar sağlanabilecektir.
İşletmeye ait varlıkların, belirtilen yasa kapsamında yeniden değerlemeye tabi tutulması sonucu oluşan değer artışı üzerinden %2 oranında bir vergi hesaplanmakta ve işlemin yapıldığı tarihi izleyen ayın son günü akşamına kadar vergi dairesine beyan edilip hesaplanan vergi, üç eşit taksitte ödenebilmektedir. Bahse konu bu yasadan en son yararlanma tarihi ise 31.12.2021’dir. Hesaplanan verginin zamanında beyan edilmemesi veyahut taksit süreleri içinde ödenmemesi halinde yeniden değerleme hesaplamaları geçerli olmayacak ve bahse konu yasanın hükümlerinden yararlanılamayacaktır.
Yeniden değerleme için ödenen %2 oranındaki bu verginin gider yazılması veyahut iktisadi kıymetin maliyetine ilave edilmesi söz konusu değildir. Bahse konu iktisadi kıymetlerin yeniden değerlenmesi sonucu oluşan artış, bir fon hesabında takip edilir ve bu fon, sermayeye ilave haricinde işletme dışına çıkartılamaz, ortaklara dağıtılamaz ve başka hesaba aktarılamaz.
İşletme gayrimenkul, makine, tesis, cihaz ve demirbaşların yeniden değerlemeye tabi tutularak, bedellerinin güncellenmesi sonucu oluşan artışın takip edileceği fon hesabı işletmenin öz kaynakları içinde yer alacağından dolayı, şirket mali tablolarında “borç /öz kaynak” dengesi açısından büyük önem taşıyacak, işletmenin öz kaynak yetersizliğine bir anlamda çözüm olacaktır. Bu husus, işletme bilançolarının banka ve finans kuruluşları nezdinde daha güçlü görünmesine vesile olacaktır.
Öte yandan, yeniden değerleme sonucu oluşan fonun, bilançoda öz kaynak kalemleri içinde yer alıyor olması nedeniyle, bu sene uygulamaya giren “finansman gider kısıtlaması” kapsamında bir takım faiz ve kur farkı giderlerini yazamamaktan kaynaklı fazla vergi ödemeye de engel olacaktır.
Diğer yandan bu yasa kapsamında yeniden değerlenmiş olan varlıkların satılması halinde ; güncellenmiş yeni bedel ile satış fiyatı mukayese edileceği için , satıştan dolayı yersiz ve fiktif bir karın ortaya çıkıp vergilenmesine de mani olacaktır.
İşletme varlıklarının, bahse konu Af Yasası kapsamında yeniden değerlemeye tabi tutularak , bedellerinin güncellenmesi uygulamasının firma mali tablolarının gücü, vergisel avantajları açısından dikkate alınması gerektiğini değerlendirmekteyiz. Bu nedenle yıl sonuna kadar başvuru imkanı olan bu yasaya, kaleme aldığımız makalemizin ışık tutacağı inancındayız.
Faydalı olması dileğiyle…
