Gaziantep’te oyun çıkarma olarak ifade edilen kadınların doğaçlama olarak ortaya koydukları seyirlik oyunlar, bilimsel olarak incelenmeyi hak eden bir oyun grubudur. Halk bilimsel sınıflamada ülkemizin seyirlik köy oyunlarına yakındır ancak köy seyirlik oyunları ile ritüel kökenli oyunlardan bir hayli farklıdır. Tamamen göstermeci bir özellik taşıyan bu gruptaki oyunların konusu kent yaşamına yöneliktir, dans, müzik, şiir ve taklit iç içedir. Birkaç oyun -kuma oyunları ile ölü oyunu – hariç hepsinde komedi unsurunun ağır bastığı görülür. Çok sade, basit ve didaktik oyunlardır. Konularını genellikle günlük yaşamdan alırlar. En çok işlenen konular sevgi, aşk, evlilik, cinsellik, özlem, çok eşlilik, sadakatsizlik, vefa, hastalık, yoksulluk, görgüsüzlük, ahlaksızlık, hırsızlık, yalancılık ve gelenekler üzerinedir.
Genelde kadın toplantılarında önce sohbet edilir, çeşitli ikramlarda bulunulur. Yüzük oyunu, peçiç, ceviz kırma, soğan kalktı havuca gibi çeşitli oyunlar oynanır. Koşullar oyun çıkarmaya uygun ise seyirlik oyun gerçekleşir. İlk ve en önemli koşul, bulunanlar arasında “oyun çıkarabilecek” kadın veya kadınların olmasıdır. Ayrıca toplantıda çok fazla yaşlı, çocuk olmaması ve zamanın çok kısıtlı olmaması da önemli hususlardır. Oyunların daha önceden organize edildiği tek toplantı bütün gece devam eden Kuduz Kına Gecesi’dir. Ortamda daha çok gençlerin bulunması ve sürenin uzun olması kuduz kına gecesinde oyun çıkarmanın diğer toplantı ve eğlencelere göre daha fazla gerçekleşmesinin en önemli nedenleridir.
Oyunlarda tiyatronun temel unsurları oyun yeri, seyirciler, oyuncular, dekor vs. hepsi mevcuttur. Oyun yeri kapalı mekanlar yani evlerdir. Seyirciler orada bulunanların hepsidir, çoğunlukla genç ve orta yaşlı kadınlardan oluşur. Oyuncuların hepsi amatör, tamamen özgür ve isteklidirler. Oyunlar için yöneticiliği üstlenecek deneyimli oyun çıkarıcı ve ona yardımcı olabilecek oyunu bilen kadınlar bulunur. Bu yetenekli kişiler yakın çevre tarafından bilinir. Örneğin şöyle denir: “Güceylinin Fatması ustadır, iyi oyun çıkarır. Oyun çıkarıcılar oyunu kurgular, rol dağıtımı yapar, yönetir ve çoğunlukla kendileri de rol alırlar. Oyunu bilmeyen veya yetenekli olmayanların oyunlarda rol almaları için ısrar etmeleri hoş karşılanmaz.
Oyundan önce gerekli hazırlıklar yapılır, oyunda kullanılacak dekor, eşya ve kıyafetler hazır edilir. Oyunlar için özel dekora gerek yoktur, oyuncuların rahat hareket etmeleri için gerekirse bazı eşyaların yerleri değiştirilebilir. Oturma düzeni genelde, yere serilmiş halıların, kilimlerin üzerine minderler veya sandalyeler konularak sağlanmaktadır. Oyunlar için özel kıyafetlerin hazırlanması söz konusu değildir. Hazır bulunanlar ile yetinilir. Aksesuarlar ve makyaj kostümden daha önemlidir. En fazla kullanılan eşya ve malzemeler; etek, pantolon, şalvar, ceket, çarşaf, cübbe, eşarp, atkı, şapka, kuşak, tespih, mendil vb. sayılabilir.
Makyaj için kadınların makyaj malzemelerinin yanı sıra çocukların boya kalemleri, kömür, un, yün gibi malzemeler kullanılır.
Oyun başlamadan önce kadınlar tef ve darbuka çalarak eğlenirken oyuncular son hazırlıkları yaparlar. Müzikli oyunlarda oyunun türküsü çalınarak seyirciler oyuna hazırlanır. Müzik ortamı hareketlendir, canlandırır, seyircileri oyuna hazırlar. Bazı seyirlik oyunların kendi özel türküsü vardır. Örneğin, Karaoğlan, G’ari Kıza Sini Gelmiş (Sürütme) oyunları gibi. Cumbullu, Ölesin Usta, Don Oyunu gibi türkülü oyunlarda ise oyuncu kadın veya kadınlar, darbuka ve tef eşliğinde sadece türküyü söylerler, ancak nakarat kısmı seyirciler tarafından tekrarlanır. Seyirlik oyuna ait türkü, mâni olmasa bile oyundan önce veya sonra türkü veya maniler mutlaka söylenmektedir.
Gaziantep il merkezinde 1925-1960 yılları arasında oynandığı tespit edilen oyunlardan bazıları şöyle sıralanabilir. Deli Kıza Düğür, Gelmiş, Kız Sana Düğür Gelmişler, İki Yüzlü Komşu Kadın, Düğürcü-Kekeme Kız, G’arı Kıza Tepsi Gelmiş (Sürütme), Eşgili, Komşunun Oğlu, Karnım Kaç Aylık, Karaoğlan, Ölü, Nökerim, Şekerim ve Hacı oyunları gibi. Elbette oynanan oyun sayısı bizim tespitlerimizden, derlemelerimizden daha fazladır. Ayrıca bu oyunların dışında gelin ve kaynana ile kuma oyunları başlıkları altında çeşitli seyirlik oyunlar ile oyun çıkarma grubuna girmeyen müzikli oyunlar da oynanmaktadır.
İnsanların dinlenme ve eğlenme amaçlı gerçekleştirdikleri eylem olan oyunlar, kökenlerinde kültür kodlarımızı işaret eden pek çok öğeyi barındırmaktadır. Taklit, gösteri ve maskaralık yanı ağır basan bu oyunlar genelde ait oldukları toplumun sosyal ve kültürel kaynağından beslenerek, farklı coğrafyalarda, evrensel konuların ekseninde sürekli dönerek, değişerek gelecek kuşaklara aktarılırlar. 1900’lerin ilk yarısında Gaziantep kent merkezinde sadece kadınlar tarafından gerçekleştirilen oyunların derlenmesi, kayıt altına alınması halk bilimi disiplini içerisinde konumlandırılması ve modern tiyatromuz olanaklarıyla yeniden yorumlanması sanırım hepimizin görevi olmalıdır.
(Kaynaklar)
Atalar, Ali. Gaziantep Çocuk Oyunları, Kendi Yayını, GNG Ofset, Gaziantep, 2020.
Tokuz Gonca. Gaziantep İlinde Seyirlik Kadın Oyunları, Somut Olmayan Kültürel Mirasın Müzelenmesi Bağlamında Üniversitelerin İşlevleri ve Gaziantep Üniversitesi Çalışmalarından Örnekler, Gazi Üniversitesi Türk Halkbilimi Araştırma ve Uygulama Merkezi, Sempozyum Bildirisi, 4-6 Mart 2004, Ankara.
Tokuz, Gonca. 20. Yüzyılda Gaziantep’te Eğlence Hayatı Gaziantep Üniversitesi Vakfı Yayını, Gaziantep, 2004.
Tokuz, Gonca. Gaziantep İlinde Seyirlik Kadın Oyunları, Halk Kültüründe Tiyatro Uluslararası Sempozyumu, Sempozyum Bildirisi. Yeditepe Üniversitesi, Motif Derneği, 25-27 Aralık 2008, İstanbul.
Tokuz, Gonca. Gaziantep Çocuk Oyunları Üzerine Halkbilimsel Bir Çalışma (Basılmamış yüksek lisans tezi), Gaziantep Üniversitesi Fen ve Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Gaziantep, 2011.
