09.08.2016 tarihinde yapılan yasal düzenleme ile vergi incelemesine başlamadan önce mükelleflerin izaha davet edilerek kendilerinden yazılı açıklama istenmesinin yolu açılmış, ancak uygulama konusunda bir düzenleme yapılmamıştı. Yani, yasal alt yapısı oluşturulmuş olmasına rağmen, bu düzenlemenin nasıl hayata geçirileceğine ilişkin düzenleme 25 Temmuz 2017 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanan 482 Sıra Nolu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile mümkün olmuştur.
Pekiala, Bu Düzenlemenin Amacı Neydi? Neden “İzaha Davet” Müessesesine İhtiyaç Hissedildi?
Bilindiği üzere, vergi incelemeleri konu bazlı olarak yani “sınırlı” veya konu sınırlaması olmaksızın “tam inceleme” şeklinde yapılmakta, sınırlı incelemeler 6 ay normal süre ve ihtiyaç olması halinde 6 ay ek süre olmak üzere 1 yıllık bir zaman dilimine yayılmakta, tam incelemeler ise 1 yıl normal süre ve ihtiyaç olması halinde 6 ay ek süre olmak üzere 1,5 yıllık bir süreyi kapsayabilmektedir. Yani vergi incelemesi hem mükellef, hem de maliye teşkilatı için uzun ve prosedürü ağır olan bir süreç. “İzaha davet” süreci ise, 15 günlük bir izahat yapma süreci ile komisyonun 10 günlük değerlendirme süreçlerinden oluşmaktadır. Yani, süreç daha hızlı işlemekte ve kısa sürede netice alınabilmektedir.
Düzenlemenin diğer bir amacı ise, izaha davet edilen mükellefin yapacağı izah üzerine işlem tesisi edileceği için , sürecin uzlaşı ile sonuçlanması, bir vergi yargısı uyuşmazlığına dönmeden yani bu meseleyi yargıya götürmeden çözme ihtimalinin daha güçlü olması.
Hedeflenen diğer bir amaç ise, maliyenin müfettiş kadrolarının daha etkin ve daha verimli alanlarda kullanılması. Zira, izaha davet edilen mükellefin izahının kabul edilmesi veyahut kendiliğinden beyanlarını düzeltmesi halinde vergi incelemesine gerek kalmayacak ve bu incelemelerde görevlendirilecek vergi müfettişleri daha verimli alanlarda görevlendirilebilecektir.
Hangi Birim İzaha Davet Edecek ve Süreç Nasıl İşleyecek?
İzaha Daveti, “İzah Değerlendirme Komisyonları” yapacak. Bu komisyonlardan biri Vergi Müfettişleri bünyesinde oluşturulacak ve 3 Vergi Müfettişinden oluşacaktır. Diğer bir “İzah Değerlendirme Komisyonu” ise, Vergi Dairesi Başkanlığı bünyesinde oluşturulacak ve Vergi Dairesi Başkanı veya Grup Müdürünün başkanlığında ve iki müdürden teşekkül edecektir. Kilis gibi, Vergi Dairesi Başkanlığı olmayan illerde ise bu komisyon Defterdarlık bünyesinde oluşturulacak 3 üyeden teşekkül edecektir.
İzah Değerlendirme Komisyonu, komisyona intikal eden bilgi ve belgelerden yola çıkarak “ön tespitini” yapar ve konuya ilişkin açıklamada bulunmak üzere ilgili mükellefe “İzaha Davet Yazısı” gönderir.
Kendisine izaha davet yazısı tebliğ edilen mükellef, tebliğ tarihinden itibaren 15 gün içerisinde komisyona izahta bulunmaları gerekmektedir. 15 gün içinde komisyona izahta bulunmayanlar, bu uygulamadan yararlanamayacak ve incelemeye sevk edileceklerdir.
İzahta bulunan mükellef, yapacağı izahı desteklemek amacıyla başta yasal defter ve belgeler olmak üzere Vergi Usul Kanununun “serbest delil ilkesi” kapsamında her tür bilgi ve belgeyi komisyona sunabilecektir.
İzah Değerlendirme Komisyonu, yapılan izahatı ve sunulan defter ve belgeleri 10 gün içerinde değerlendirerek karara bağlamak zorundadır.
İzaha Davet Müessesesinden Kimler Yaralanamayacaktır?
Haklarında vergi incelemesi başlamış olanlar ile Takdir Komisyonuna sevk edilenler “izaha davet” uygulamasından yararlanamaz. Bu şart, Vergi Usul Kanunun 371. maddesinde yer alan “pişmanlık” uygulamasında da yer almaktadır. Yani, vergi incelemesine veya takdir komisyonuna sevk edilen bir mükellefin, ne pişmanlıktan ne de “izaha davet” uygulamasından yararlanması mümkün değildir.
Haklarında ihbar bulunanlar da izaha davet uygulamasından yaralanamayacaklardır. Ancak ihbarın, izaha davet edilen konuya ilişkin olmaması halinde, haklarında ihbar bulunan mükellefler de izaha davet uygulamasından yararlanabileceklerdir.
Diğer bir husus ise; izaha davet edilen mükellef ,artık Vergi Usul Kanununun 371 inci maddesinde yer alan “pişmanlık” hükümlerinden yararlanılamayacaktır.
İzaha Davetin Sonucu ve Avantajları Nelerdir?
Mükellefin Yaptığı İzahat Yeterli Görünürse:
İzaha Davet edilen mükellefin 15 gün içerinde yapacağı açıklama Komisyon tarafından yeterli bulunursa, yani mükellefin vergi kayıp ve kaçağına sebebiyet vermediği anlaşılır ve bu yönde karar verilirse mükellef hakkında herhangi bir işlem yapılmayacak ve incelemeye sevk edilmeyecektir.
b-Mükellefin Yaptığı İzah Yeterli Görünmez İse:
Mükellef tarafından 15 gün içinde yapılan izahın komisyonca yeterli bulunmaması ve vergi kaybına sebebiyet verildiğinin anlaşılması halinde, durum hakkında mükellef bilgilendirilir. Mükellef eğer, 15 gün içinde eksik beyan ettiği vergiyi, zammıyla birlikte beyan eder ve öderse sadece %20 Vergi Ziyaı Cezası kesilecektir. Mükellefin kaçırdığı bu vergiyi, beyan etmemesi halinde ise incelemeye veya takdir komisyonuna sevk edilecektir.
Örneğin 100.000 TL kurumlar vergisini eksik beyan ettiği tespit edilen bir şirket, 100.000 TL kurumlar vergisini ve pişmanlık zammı oranında izah zammıyla birlikte 15 gün içinde beyan eder ve öderse kendisine sadece 20.000 TL tutarında vergi ziyaı cezası kesilecektir.
Oysa ki, bu vergi kaybı inceleme sırasında tespit edilmiş olsaydı vergi ile birlikte gecikme faizi ve 100.000 TL tutarında vergi ziyaı cezası kesilecekti. Mükellefin buradaki avantajı, incelemenin zorlu, uzun ve yıpratıcı sürecine girmemiş olması ve vergi ziyaı cezasının sadece %20 kesilmiş olması. Ayrıca, %20 oranında kesilen vergi ziyaı cezasına ilişkin olarak mükellefin tarhiyat sonrası uzlaşmadan yararlanması mümkündür. Sistemin genel olarak avantajlı olup olmadığı hususu ise makalemizin sonunda değerlendirilmiştir.
Hangi Konular İçin “İzaha Davet Uygulaması “Yürütülebilecektir?
Öncelikle şunu söylemek gerekir ki, her vergisel konu için “izaha davet” uygulaması söz konusu olmayacaktır. Konular sınırlandırılmış ve sayma yolu ile belirtilmiştir. Belirtilen bu konular dışında izaha davet uygulamasından yararlanmak mümkün olmayacaktır.
İzaha Davet Konuları Şunlardır:
Ba-Bs Bildirim Formlarında Yer Alan Bilgilerin Analizi Sonucunda Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi
Mükelleflerin her ay vermiş oldukları ve 5.000 TL üstü mal alış ve satışlarını ihtiva eden Ba-Bs formlarında uyumsuzluk bulunmaları halinde izaha davet edilebileceklerdir.
2- Kredi Kartı Satış Bilgileri ile Katma Değer Vergisi Beyannamelerinin Karşılaştırılması Sonucunda Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi
Mükellefin kredi kartı ile yaptıkları satışlar ile KDV beyannamelerinin karşılaştırılması sonucunda, satış tutarlarını düşük beyan eden mükellefler, izaha davet edileceklerdir. Örneğin, sadece kredi kartı ile Ağustos 2017 döneminde 100.000 TL satış yapıp KDV beyannamesinde 90.000 TL matrah beyan eden mükellefe; hiç nakit satışın olmasa ve tüm satışların kredi kartı ile olsa bile en az 100.000 TL KDV matrahı beyan etmen gerekirdi, neden 90.000 beyan ettiniz? şeklinde izaha yönelik sorular sorulacaktır.
3-Yıllık Beyannameler ile Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamelerinin Karşılaştırılması Sonucunda Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi
Stopaja tabi gelir elde edenler tarafından verilen yıllık gelir vergisi beyannameleri ile bu gelirler üzerinden tevkifat yapanların verdikleri muhtasar ve prim hizmet beyannamelerinin karşılaştırılması sonucu uyumsuzluk bulunan mükellefler izaha davet edilebileceklerdir.
4- Çeşitli Kurum ve Kuruluşlardan Elde Edilen Bilgiler ile Asgari Ücret Tarifelerinin Karşılaştırılması Sonucunda Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi
Asgari ücret tarifelerine göre, serbest meslek kazancını ve hesaplanması gereken KDV’yi düşük beyan eden avukat, mali müşavir ve yeminli mali müşavirler izaha davet edilebileceklerdir.
5-Yıllık Gelir ve Kurumlar Vergisi Beyannameleri Üzerinde Yapılan İndirimleri, Kanuni Oranları Aşan Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi
Gelir Vergisi Kanununun 89 uncu maddesi ve Kurumlar Vergisi Kanununun 10 uncu maddesine göre, bağış ve yardımlar, eğitim ve sağlık harcamaları ile girişim sermayesi fonu olarak ayrılan tutarların beyanname üzerinden; vergi matrahından mevzuata uygun bir şekilde düşülüp düşülmediği hususunda, izaha davet edilebilecektir.
6- Kurumlar Vergisi Mükelleflerinin Dağıttığı Kâr Üzerinden Stopaj Yapmaması Halinde İzaha Davet Edilmesi
Kurumlar Vergisi mükelleflerinden kar dağıtımı yapıp , yapılan kar dağıtımı üzerinden vergi kesintisi yapılmayanlar izaha davet edileceklerdir.
7-Geçmiş Yıl Zararlarının Mahsubu Yönünden Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi
Gelir ve Kurumlar Vergisi mükellefleri, 5 yıl içinde geçmiş yıl zararlarını mahsup etmeleri gerekmektedir. Af yasasında yararlanılan dönemlerde ise, geçmiş yıl zararının yarısı kullanılabilmektedir. Geçmiş yıl zararlarını mevzuata uygun mahsup etmeyenler izaha davet edileceklerdir.
8.-İştirak Kazançlarını İlgili Hesapta Göstermeyen Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi
Şirketlerin iştiraklerinden elde ettikleri iştirak kazançlarının, tutulan muhasebe kayıtlarında iştiraklerden temettü gelirleri hesabında gösterilmesi ve kurumlar vergisi beyannamesinde istisnalar arasında yer alması gerekmektedir.
Belirtilen hesaplarda, elde edilen iştirak kazançlarının yer almaması ya da bu hesapların hiç kullanılmaması hallerinde, bu kazançları beyanname üzerinde istisna olarak gösteren mükellefler izaha davet edilecektir.
9-Kurumlar Vergisi Kanununun 5/1-e Maddesinde Belirtilen ve şirketin aktifinde en az iki yıl duran taşınmazların satışında karın %75 Kurumlar Vergisinden İstisnadır. Bu İstisnanın Mevzuata Uygun Olarak Uygulanıp Uygulanmadığına İlişkin Olarak Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi
İstisnadan yararlanan mükelleflerin; kanunda sayılan şartları sağlamadığı yönünde tespit bulunan mükellefler izaha davet edileceklerdir.
10-Örtülü Sermaye Yönünden Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi
Şirketlerin, ortaklarından veya ortaklarla ilişkili olan kişilerden aldıkları ve işletmede kullandıkları borçların, hesap dönemi içinde herhangi bir tarihte kurumun öz sermayesinin üç katını aşan kısmı, ilgili hesap dönemi için örtülü sermaye sayılmaktadır.
Ortaklara olan borçların toplamının, öz sermayenin üç katından fazla olduğu yönünde haklarında ön tespit bulunan mükellefler izaha davet edileceklerdir.
11- Ortaklardan Alacaklar İçin Hesaplanması Gereken Faizler Yönünden Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi
Şirketin, kendi ortaklarına borç verip, bunun üzerinden faiz geliri hesaplamamaları halinde izaha davet edileceklerdir.
12- Ortaklık Hakları veya Hisselerini Elden Çıkardıkları Halde Beyanda Bulunmayan Limited Şirket Ortaklarının İzaha Davet Edilmesi
Limited Şirket Ortaklarından, ortaklık hisselerinin devrinden elde ettikleri geliri beyan etmeyen veya düşük beyan edenler izaha davet edileceklerdir.
13-Gayrimenkul Alım-Satım Bedelinin Eksik Beyan Edilmiş Olabileceğine Dair Haklarında Tespit Bulunanların İzaha Davet Edilmesi
Gayrimenkul alım-satım işlemlerine ilişkin olarak, tapu daireleri, banka ile diğer kurum ve kuruluşlardan elde edilen bilgiler neticesinde düşük alış-satış yaptığı tespit edilenler izaha davet edileceklerdir.
14- Gayrimenkullere İlişkin Değer Artışı Kazançları Yönünden Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi
Özellikle, gayrimenkullerin satın alma tarihinden itibaren başlayarak, beş yıl içinde satanlar ve konuya ilişkin kazanç elde edip beyanname vermeyenler izaha davet edileceklerdir.
15-Gayrimenkul Sermaye İratlarını Beyan Etmeyen veya Eksik/Hatalı Beyan Eden Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi
Kira geliri elde edip bunu beyan etmeyen, eksik veya hatalı beyan edenler izaha davet edileceklerdir.
16-Sahte veya Muhteviyatı İtibarıyla Yanıltıcı Belge Kullanılması Durumunda Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi
Yazılan Vergi Tekniği Raporlarına İstinaden sahte belge kullandıkları tespit edilenler, kullanılan sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge tutarının; her bir belge itibarıyla 50.000 TL’yi geçmemesi ve mükellefin ilgili yıldaki toplam mal ve hizmet alışlarının %5’ini aşmaması şartıyla izaha davet edilir. Kullanılan her bir belgenin 50.000 TL’yi aşması ve kullanılan sahte belge miktarının ilgili yıldaki toplam alışlar içindeki payının %5’ten fazla olması halinde mükellef izaha davet edilmez, İncelemeye sevk edilir.
“İzaha Davet Sistemi”, ne zaman uygulamaya geçecek?
Aslında konuya ilişkin yasal düzenleme, 09.08.2016 tarihinde yapılmıştı, fakat uygulamanın nasıl yapılacağını gösteren Uygulama Tebliği 25 Temmuz 2017 tarihinde yayımlandığı için, bu yeni sistem 1 yıl boyunca hayata geçirilemedi. Öte yandan, Uygulama Tebliği, her ne kadar 25 Temmuz 2017 tarihinde yayımlanmış olsa da, Tebliğin yürürlük tarihi 1 Eylül 2017’dir. Dolayısıyla, İzaha davet sistemi, resmen 1 Eylül 2017 tarihinde yürürlüğe girecektir.
Sistem Başarı Sağlar mı? Gerçekten Avantajlı mı?
Tecrübelerimize dayanarak şunu söylemek mümkün ki; yeni sistem çok avantajlı değil. Çünkü, İzaha davet edilen mükellefin, izahatı yeterli görünmediği zaman; vergi aslının tamamı ile gecikme zammı oranında bir zamla(izah zammı) birlikte 15 gün içinde vergi dairesine ödemesi gerekiyor. Ayrıca, vergi aslının %20’si kadar da vergi ziyaı cezası kesiliyor. Bu sistemin vergi hukukumuzdaki alternatifini düşündüğümüzde, öncelikle pişmanlık müessesesi ile karşılaştıralım. Vergi ziyaına sebebiyet veren bir kişi, pişmanlık kapsamında; 15 gün içinde eksik beyan ettiği vergiyi beyan eder ve bu süre içinde pişmanlık zammıyla birlikte öderse kendisine vergi ziyaı cezası kesilmeyecek.
Ayrıca, Pişmanlık Uygulaması için herhangi bir konu sınırlaması söz konusu değil, yani vergi kaçırılan her konuya ilişkin, pişmanlıktan yararlanılabilecektir. Oysa ki, İzaha Davet Sisteminin kapsamı, her bir vergi kayıp kaçağı için değil, 16 konu ile sınırlandırılmıştır. Belirlenen 16 konu dışında İzaha Davet Sisteminden yararlanmak mümkün değildir. Keza, izaha davet sisteminde %20 oranında vergi ziyaı cezası kesiliyor iken, pişmanlıktan yararlanan mükellefe hiçbir vergi ziyaı cezası kesilmemektedir.
Diğer önemli bir fark ise Vergi Usul Kanunun 359. Maddesinde kaçakçılık fiili olarak nitelendirilen sahte belge düzenleme, defter ve belgeleri incelemeye ibraz etmeme, yok etme, tahrif etme, muhasebe hilesi yapma, vergi kaybına sebebiyet verecek şekilde ikinci bir kayıt tutma gibi fiiller, izaha davet uygulaması içerisinde yer almadığı halde, Pişmanlık müessesinden yararlanan kişiye yönelik olarak belirtilen kaçakçılık fiili kapsamında bir yaptırım uygulanmamakta, yani kaçakçılık fiili, pişmanlık uygulamasının kapsamına girmektedir.
İzaha Davet ile vergi incelemesini mukayese ettiğimizde ise; Diyelim ki , mükellef izaha davet edildiği halde gitmedi ve 15 gün içinde izahta bulunmadı ise ne kaybedecek? Zaten incelense dahi vergi aslı ile izah zammıyla aynı orana denk gelen gecikme faizi hesaplanmaktadır, farklı olarak; İzaha Davet Sisteminde vergi ziyaı cezası %20 oranında kesiliyor iken, vergi incelemesinde genel olarak %100 oranında kesilmektedir( Kaçakçılık fiili durumunda 3 kat yani,%300 oranında vergi ziyaı cezası kesilmektedir, zaten kaçakçılık fiili izaha davet sistemi kapsamına girmemektedir)Ancak, tarhiyat öncesi uzlaşmalarda; vergi aslında az da olsa bir indirim uygulanmakta, vergi ziyaı cezası ise %10 ile %20’e kadar düşürülmektedir. Dolayısıyla aslında mükellef incelense bile İzaha Davet sisteminde ödeyeceği kadar, bazen de daha az bir vergi ve ceza ödeyebilmektedir.
İzaha Davet Sisteminin avantajı ise, “İzah Değerlendirme Komisyonlarının” inisiyatif kullanarak mükellefin izahını kabul etmeleri durumunda ortaya çıkacaktır. Bu durumda mükellefin, herhangi bir vergi ve ceza ödemesi söz konusu olmayacak ve uzun süren vergi inceleme süreci ile karşı karşıya kalmaktan kurtulmuş olacaktır. Ancak, İzah Değerlendirme Komisyonlarının günümüz konjonktürel yapısında çok fazla ellerini taşın altına koyabileceklerini düşünmemekteyim.
Sonuç olarak; bu yeni sistemle daha çok mükellefin kayıtlarının denetleneceğini söylemek mümkün. Dolayısıyla, özellikle İzaha Davet sitemi kapsamındaki 16 konu için mükelleflerin daha dikkatli olmaları gerektiğini söyleyebiliriz. Ayrıca, İzaha Davet Sistemi ile Vergi Müfettişlerinin iş yükünün azalacağını düşündüğümüzde bundan sonra vergi incelemelerinin de artacağını söylemek mümkün.
Makalemizin faydalı olması dileğiyle…
Mehmet Demir
Yeminli Mali Müşavir..
